KOAH; genetik yatkınlığı olan kişilerde “risk faktörleri” olarak da isimlendirilen çevresel faktörler ile etkileşim sonucunda ortaya çıkan bir hastalıktır.
KOAH tüm dünya için çok önemli bir global halk sağlığı sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) raporlarına göre ölüm oranı en hızlı artan hastalıktır. Buna rağmen hükümetler ve sağlık otoriteleri tarafından yeteri kadar önemsenmemektedir. Dünyada yaklaşık 600 milyona yakın KOAH hastası olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca bu hastaların dışında tanı almamış olan milyonlarca KOAH hastasının daha olduğu düşünülmektedir. Çünkü KOAH sinsi ilerleyen bir hastalıktır ve bu nedenle hastaların üçte ikisi tanı almaz. KOAH sıklığı gelişmiş ülkelerde azalırken gelişmekte olan ülkelerde artış göstermektedir. Gelişmekte olan ülkelerde 40 yaş üstü popülasyonda KOAH sıklığı, ülkeler arasında farklılıklar göstermesine rağmen ortalama %10 kadardır. 60 yaş üstündeki nüfus içinde KOAH daha yüksek orandadır. Ülkemizde en iyimser tahmin ile 5 milyon KOAH’lı vardır. Önümüzdeki 30 yıl içinde KOAH görülme sıklığı daha da artış gösterecektir. KOAH erkeklerde kadınlardan çok daha sıktır. Ancak gelecekte kadınlarda da önemli artış göstereceği tahmin edilmektedir. KOAH günümüzde üçüncü en sık ölüm nedenidir ve 2030 yılına kadar yıllık ölüm sayısı 5 milyona yaklaşacaktır. Tüm bu rakamlar, KOAH’ın teşhis ve tedavisinin önemli bir ekonomik maliyete neden olduğunu göstermektedir.
Hastalığın erken dönemlerinde, hastalığın hafif veya orta evrelerinde nefes darlığı yakınması ya yoktur veya günlük yaşamı etkilemeyecek, yaşam kalitesini bozmayacak seviyededir. Bu evrede nefes darlığı; koşma, hızlı yürüme veya merdiven çıkma gibi eforlarda hissedilir. Hastalar oluşacak nefes darlığını azaltabilmek için efor seviyelerini düşürürler ve bu durumda hastalığın tanısı gecikir. Hastalığın yeni başladığı bu dönemde hastaların çok azı teşhis edilir. Öksürük ve balgam çıkarma her hastada farklı şiddette olur. Hastalığın erken evrelerinde öksürük ve balgam çıkarmanın önemli bir hastalığın ilk belirtileri olabileceği konusunda duyarlılık gösterilmez. Genellikle öksürük, balgam çıkarma ve nefes darlığı gibi şikayetler çok rahatsız edici olmadıkca doktora gidilmez. Öksürük ve balgam çıkarma önceleri sadece sabah görülür. Balgam ilk yıllarda genellikle çok az miktarda çıkar. Özellikle sigara bağımlıları öksürük ve balgam çıkarmayı önemsemezler ve sigara içmenin doğal bir sonucu olarak kabul ederler. Sigara bağımlısı olanların rahatsızlıklarından dolayı doktora gitmemelerinin önemli bir nedeni de sigarayı bırakmaları konusunda uyarı almaktan kaçmaktır. Gerçekte, şiddetli olmayan öksürük ile birlikte az miktarda balgam çıkarmak çok önemli bir hastalığın yani KOAH’ın erken habercisi olabilir. Eğer sigara içmeye devam edilirse ve hastalık ilerlerse öksürükler şiddetlenir ve balgam miktarı gittikçe artar. Hastalar günün her saatinde balgam çıkarmaya başlarlar. Bazen boğulacak kadar şiddette öksürükler olmaya başlar. Hastalık ilerledikçe nefes darlığı nedeni ile hastalar işlerini yapmakta güçlük çekmeye başlar. Hastaların en az yarısı ileri dönemde tanı almakta ve tanı aldıkları anda akciğer kapasitelerinin en az yarısını kaybetmiş olmaktadırlar. Hastalık daha da ilerleyince hastalar günlük yaşam aktivitelerini yapamayacak hale gelirler. Hastalar yaşamlarını devam ettirebilmek için başkalarının yardımına ihtiyaç duyarlar. Hastalığın ileri dönemlerinde kan oksijen düzeyi iyice azaldığından genellikle sürekli oksijen kullanmak zorunda kalırlar. Bazen oksijen kullanmak da yeterli olmayabilir ve bu durumda oksijen tedavisine ek olarak mekanik ventilatör isimli yapay solunum cihazlarının kullanılması gerekebilir. Hastalığın ileri dönemlerinde nefes darlığı, öksürük ve balgam çıkarma dışında çok sayıda rahatsızlıklar belirir. Bunlar;
KOAH hastalarında genellikle nefes darlığı, öksürük ve balgam çıkarma şikayetlerinin biri veya birkaçı bulunur. KOAH’dan şüphelenmekte risk faktörlerinin olup olmaması önemlidir. Genellikle en az 20-25 yıldır sigara içimi, biyoyakıt kullanımı veya astım hastalığı hikayesi vardır. Hastalarda şikayetler genellikle kış aylarında artış gösterir ve ilk teşhisleri alevlenmeler döneminde olur. KOAH teşhisinde ve hastalığın değerlendirilmesinde aşağıdaki testler kullanılır. KOAH teşhisinde “altın standart” olarak tanımlanan kesin teşhis metodu soluk testi (spirometri) isimli testtir.
Spirometri “Soluk testi” olarak da isimlendirilen spirometri en basit akciğer fonksiyon testidir. Spirometri bilgisayarına bağlı bir cihaz içinden nefes alınıp verilerek yapılır. Spirometri ne kadar havanın akciğere girip çıktığını ve çıkan havanın hızını ölçen bir testtir. KOAH’da nefes boruları daralması nedeniyle soluk ile alınan havanın dışarıya çıkış hızı yavaşlar. Spirometri nefes ile dışarıya çıkan havanın süratini ve seviyesini (volümünü) ölçerek KOAH tanısını koydurur. Spirometri tanıyı göstermesi yanısıra hastalığın tedaviye yanıtı ve ilerleme hızını da gösterir. Spirometri testinin doğru yorumlanabilmesi için testin doğru teknik ile yapılması gerekir. Bu nedenle teknisyenin yönlendirmelerini çok dikkatli uygulamak gerekir. Spirometri tekniğine uygun yapılmadığında; hasta iseniz KOAH tanısı alamazsınız veya tam tersi KOAH hastası olmamanıza rağmen yanlışlıkla KOAH tanısı alabilirsiniz.
Arter kan gazı testi Arter kan gazı testi (AKG) ile akciğer sağlığı hakkında önemli bilgi elde edilebilir. AKG testi oksijenin akciğerlerden kana ve akciğerlere gelen kirli kandan karbondioksitin akciğerlere geçişini ölçer. Kasık veya el bileği arterinden alınan arter kanından kandaki oksijen ve karbondioksit seviyesi en doğru şekilde belirlenir. Sonuçlar hastaya uygulanacak olan tedaviyi planlamada çok önemlidir.
Alevlenme yaşamayan bir hastanın yılda en az bir kez doktor muayenesi gerekir. Doktorunuz muayenesinde hastalığınız ile ilgili aşağıdaki soruların yanıtlarını öğrenmek isteyebilir.
Aşağıdaki hastalıklar KOAH’a eşlik edebilir. Sigara bağımlılığı KOAH dışında çok sayıda önemli hastalıklara da neden olmaktadır. Diğer yandan KOAH bazı hastalıkların gelişimi için zemin hazırlayabilir. KOAH ile birlikte sık görülen hastalıklar karşılıklı olarak birbirlerini olumsuz etkileyebilir. KOAH ile birlikte sık görülen hastalıkların önemli olanlarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.